روانشناسی بازار چیست؟
به طور خلاصه، احساسات در بازار، همان احساس غالبی است که سرمایه گذاران و تریدرها نسبت به عملکرد قیمت یک دارایی دارند. هنگامی که احساسات بازار مثبت است و قیمتها به طور مداوم در حال افزایش هستند ، گفته می شود که یک روند صعودی وجود دارد (که اغلب از آن به عنوان بازار گاو یاد می شود). برعکس، هنگامی که روند نزولی مداوم قیمت ها وجود دارد، بازار خرس نامیده می شود.
بنابراین، احساسات از دیدگاه ها و احساسات فردی غالب تریدرها و سرمایه گذاران در یک بازار مالی تشکیل شده است. روش دیگر برای بررسی آن، میانگین احساس عمومی فعالان بازار است.
اما، مانند هر گروه، هیچ عقیده ای نمی تواند کاملاً مسلط باشد. براساس تئوری های روانشناسی بازار، قیمت یک دارایی در واکنش به احساسات کلی بازار تمایل به تغییر دائمی دارد. که البته این تغییر، پویا است. در غیر این صورت، انجام یک تجارت موفق بسیار دشوارتر خواهد بود.
در عمل، وقتی بازار روند صعودی دارد، احتمالاً به دلیل بهبود نگرش و اطمینان در بین تریدرها است. احساس مثبت در بازار باعث افزایش تقاضا و کاهش عرضه می شود. به نوبه خود ، افزایش تقاضا ممکن است باعث ایجاد نگرشی حتی شدیدتر شود. به همین ترتیب، روند نزولی شدید، تمایل به ایجاد احساسات منفی نسبتاً پایدار دارد. و در نتیجه عرضه بر تقاضا پیشی می گیرد.
چگونه احساسات در دوره های بازار تغییر می کنند؟
روند صعودی
همه بازارها چرخه های انبساط و انقباض را طی می کنند. وقتی یک بازار در مرحله گسترش است (بازار گاوی)، فضای خوش بینی، اعتقاد و حرص و آز وجود دارد. به طور معمول، این احساسات اصلی است که منجر به خریدهای سنگین می شود.
مشاهده نوعی اثر چرخه ای یا عطف به ماسبق در دوره های بازار کاملاً معمول است. به عنوان مثال، با افزایش قیمت ها، احساسات مثبت تر می شوند و همین امر باعث می شود که احساسات حتی بسیار مثبت تر شوند و درنتیجه بازار به صورت غیر معمولی رشد کند.
بعضی اوقات، احساس شدید طمع به گونه ای بازار را فرا می گیرد که می تواند حباب مالی ایجاد کند. در چنین سناریویی، بسیاری از سرمایه گذاران غیر منطقی می شوند. معیارهای واقعبینانه را نادیده می گیرند و یک دارایی را فقط به این دلیل خریداری می کنند که معتقدند روند صعودی بازار ادامه خواهد داشت.
آنها حرص می خورند و بیش از حد تحت تأثیر حرکت بازار قرار می گیرند. به امید اینکه سود کسب کنند. با افزایش بیش از حد قیمت به سمت بالا، سطح محلی(local top) ایجاد می شود. به طور کلی، این نقطه به عنوان نقطه حداکثر ریسک مالی در نظر گرفته می شود.
در برخی موارد، بازار برای مدتی با حرکت تدریجی دارایی ها رو به رو می شود. این مرحله به مرحله توزیع(distribution stage) نیز معروف است. با این حال ، برخی از چرخه ها مرحله توزیع مشخصی ندارند و روند نزولی بلافاصله پس از رسیدن به بالاترین سطح شروع می شود.
روند نزولی
وقتی بازار شروع به چرخش دیگری می کند ، حال و هوای سرخوشی می تواند به سرعت به رضایت خاطر تبدیل شود ، زیرا بسیاری از معامله گران از باور روند صعودی امتناع می ورزند. با ادامه روند نزولی قیمت ها ، احساسات بازار به سرعت به سمت منفی حرکت می کند. اغلب شامل احساس اضطراب ، انکار و وحشت است.
در این زمینه ، ما ممکن است اضطراب را لحظه ای توصیف کنیم که سرمایه گذاران شروع به سوال کردن در مورد دلیل کاهش قیمت می کنند. که به زودی به مرحله انکار منجر می شود. دوره انکار با احساس عدم پذیرش مشخص می شود. بسیاری از سرمایه گذاران اصرار بر حفظ موقعیت های از دست رفته خود دارند. به ودودلیل عمده این اتفاق رخ می دهد. یا به این دلیل که «برای فروش خیلی دیر است» یا به این دلیل که آنها می خواهند باور کنند «بازار به زودی باز خواهد گشت».
اما با کاهش بیشتر قیمت ها، موج فروش قویتر می شود. در این مرحله، ترس و وحشت اغلب منجر به چیزی می شود که تسلیم بازار(market capitulation) نامیده می شود (زمانی که دارندگان تسلیم می شوند و دارایی های خود را نزدیک به قیمت خرید، می فروشند).
سرانجام با کاهش نوسانات و ثبات بازار روند نزولی متوقف می شود. به طور معمول، قبل از اینکه احساس امیدواری و خوش بینی مجدداً به وجود آید، بازار حرکات جانبی(sideways movements) را تجربه می کند. این دوره به عنوان مرحله تجمع(accumulation stage) نیز شناخته می شود.
اینفوگرافی تقابل احساسات و بازار
در حالی که بازارهای جهانی به دلیل نگرانی از اقتصاد چین و بازار سهامِ مریض، دچار ریزش می شوند. وقتی قیمت سهام به شدت کاهش می یابد. به آسانی می توانید احساساتی تصمیم بگیرید. این اینفوگرافی خلاصه لحظات حساس بازار برای بسیاری از سرمایه گذاران است که فراز و نشیب های بازار را به خوبی نشان می دهد:
قبل از اینکه دچار وحشت شوید، به یاد داشته باشید که بهترین زمان برای سرمایه گذاری در یک سهام خوب در هنگام سقوط است که قیمت ها پایین است. به این موقعیت به عنوان یک شانس نگاه کنید.
سرمایه گذاران چگونه از روانشناسی بازار استفاده می کنند؟
با فرض معتبر بودن نظریه روانشناسی بازار، درک آن ممکن است به یک تریدر کمک کند تا در زمان های مطلوب تری از موقعیت ها خارج و یا وارد آن ها شود. نگرش عمومی بازار معکوس است: بهترین فرصت مالی (برای یک خریدار) زمانی است که معمولاً اکثر مردم ناامید هستند و روند بازار بسیار نزولی است. در مقابل، غالباً بالاترین ریسک مالی هنگامی رخ می دهد که اکثر فعالان بازار سرخوشی و بیش از حد اعتماد به نفس داشته باشند.
بنابراین، برخی از تریدرها و سرمایه گذاران سعی می کنند احساسات یک بازار را بخوانند تا مراحل مختلف چرخه های روانشناختی آن را تشخیص دهند. در حالت ایده آل، آنها از این اطلاعات برای خرید در هنگام ترس (قیمت پایین تر) و فروش در هنگام طمع (قیمت بالاتر) استفاده می کنند. اگرچه در عمل، شناختن این نقاط بهینه اصلا کار ساده ای نیست.
تحلیل تکنیکال و روانشناسی بازار
به راحتی می توان به چرخه های بازار نگاه کرد و شناخت که چگونه روانشناسی کلی تغییر کرده است. تجزیه و تحلیل داده های قبلی آشکار می کند که چه اقدامات و تصمیماتی سودآورترین هستند.
با این حال، درک چگونگی تغییر بازارِ پویا و در حال حرکت، بسیار دشوارتر است. و البته پیش بینی آینده نیز بسیار دشوارتر است. بسیاری از سرمایه گذاران با استفاده از آنالیز تکنیکال (TA) سعی می کنند پیش بینی کنند که بازار به کجا می رود.
به تعبیری دیگر، ممکن است بگوییم شاخص های تحلیل تکنیکال ابزاری هستند که ممکن است هنگام تلاش برای اندازه گیری وضعیت روانی بازار مورد استفاده قرار گیرند. به عنوان مثال، شاخص قدرت نسبی (RSI) ممکن است هنگام خریدهای سنگین به دلیل احساس مثبت به بازار (طمع بیش از حد) را نشان دهد.
MACD نمونه دیگری از شاخص است که ممکن است برای ردیابی مراحل مختلف روانشناختی یک چرخه بازار استفاده شود. به طور خلاصه، رابطه بین خطوط آن ممکن است نشانگر زمانی باشد که حرکت بازار در حال تغییر است (به عنوان مثال وقتی که قدرت خرید در حال ضعیف شدن است).
بیت کوین و روانشناسی بازار
بازار بیت کوین در سال 2017 نمونه بارزی از تأثیر روانشناسی بازار بر قیمتها و بالعکس است. از ژانویه تا دسامبر، بیت کوین از حدود 900 دلار به بالاترین قیمت خود در 20،000 دلار رسید. در طول صعود، احساسات بازار بیشتر و مثبت تر می شد. هزاران سرمایه گذار جدید وارد این بازار گاوی شدند. FOMO، خوش بینی بیش از حد و حرص و طمع به سرعت قیمت ها را افزایش داد – تا زمانی که این روند ناگهان متوقف شد.
تغییر روند در اواخر سال 2017 و اوایل سال 2018 آغاز شد. اصلاح ناگهانی عده ی زیادی را با ضررهای قابل توجهی روبرو کرد. حتی وقتی روند نزولی برقرار شده بود، اعتماد کاذب و انکار پایداری وضعیتِ بد، باعث شد که بسیاری از مردم بر حفظ دارایی خود یا همان هولدینگ – Holding اصرار کنند.
چند ماه بعد، با رسیدن به پایین ترین سطح اعتماد سرمایه گذاران، احساس بازار بسیار منفی شد. وحشت باعث شد بسیاری از کسانی که نزدیک به بالاترین قیمت خرید انجام داده بودند، با پایین ترین قیمت اقدام به فروش کنند. گرچه طبیعت این فناوری همین است. و البته بنا بر آنچه مشهود است، به طور مداوم در حال بهبود است.
سوگیری شناختی
سوگیری شناختی از الگوی تفکر رایج است که غالباً باعث تصمیم گیری غیر منطقی انسان می شود. این الگوها می تواند هم تریدرهای منفرد و هم بازار را تحت تأثیر قرار دهد. چند مثال متداول عبارتند از:
سوگیری تأیید: تمایل به ارزش بیش از حد اطلاعاتی که باورهای خود ما را تأیید می کند. در حالی که اطلاعات مغایر با آنها را نادیده می گیرید یا آنها را رد می کنید. به عنوان مثال، سرمایه گذاران در بازار گاوی ممکن است تمرکز بیشتری بر اخبار مثبت بگذارند. در حالی که اخبار بد یا نشانه هایی از روند معکوس روند بازار را نادیده می گیرند.
انزجار از دست دادن: تمایل رایجی که بین انسانها وجود دارد ترس از ضرر بیش از آنکه از منافع بهره مند شوند است؛ حتی اگر سود مشابه یا بیشتر باشد. به عبارت دیگر، درد از دست دادن معمولاً دردناک تر از لذت بردن از یک سود است. این ممکن است باعث شود تا تریدرها فرصت های خوبی را از دست دهند. یا در دوره های تسلیم بازار به وحشت بیفتند.
اثر وقف: این گرایش مردم برای ارزش گذاری بیش از حد چیزهایی است که متعلق به خودشان است. فقط به این دلیل که صاحب آن هستند.
تحلیل پایانی
اکثر تریدرها و سرمایه گذاران اتفاق نظر دارند که روانشناسی بر قیمت ها و چرخه های بازار تأثیر دارد. گرچه چرخه های بازار روانشناختی کاملاً شناخته شده است، اما کنار آمدن با آنها همیشه آسان نیست. از Dutch Tulip Mania در دهه 1600 تا حباب dotcom در دهه 90. حتی تریدرهای ماهر نیز تلاش کرده اند تا نگرش خود را از احساسات کلی بازار امری جداگانه تلقی کنند. سرمایه گذاران با کار دشواری روبرو هستند. که نه تنها روانشناسی بازار بلکه روانشناسی خودشان را نیز بفهمند. و اینکه این امر چگونه بر روند تصمیم گیری آنها تأثیر می گذارد.
