فکر می‌کنید که امکان گرفتن وام از غریبه‌ها وجود دارد، آن هم بدون وثیقه و تضمین؟ یعنی می‌شود از دیگران وام گرفت، در حالی که آنها را نمی‌شناسید و البته پولی هم از جیب آنها برای تأمین بودجه‌تان خرج نمی‌شود؟ باید بگوییم، بله که می‌شود، البته! اما پای شرط‌وشروطی هم به‌میان است. اگر دریافت‌کننده، وام را از مسیر تراکنش مشابهی به وام‌دهنده برگرداند که با آن تأمین مالی صورت گرفته، چنین چیزی دور از ذهن نیست.
در واقع، می‌شود به دریافت وامی هم فکر کرد که بازپرداختش فقط چند ثانیه بعد از دریافت انجام می‌شود. عجیب است اما واقعیت دارد. پای وام فلش یا فلش لون (Flash Loans) به میان است. نگران نباشید در این مقاله از فکت کوینز درباره‌اش بیشتر توضیح می‌دهیم.
وام فلش چیست؟
امکان پس‌دادن وام در عرض چند ثانیه (فقط به‌اندازه سه‌سوت!!) هم وجود دارد. با کمک‌گرفتن از قراردادهای هوشمند در تراکنشی مشابه، این امکان به‌وجود می‌آید. اگر بتوانید با پول وامی که گرفته‌اید، درآمدزایی و آن را چند برابر کنید، بازگرداندش در طی چند ثانیه اصلا کار سختی نخواهد بود.
در یک چشم به هم‌زدن، پول را با سودش برمی‌گردانید. جالب است، نه؟ اما چطور؟ چنین چیزی در اکوسیستم دیفای امکان‌پذیر است؟ دنیای بلاک‌چین در حال رشدی عجیب‌وغریب است. پس اصلا جای تعجب نیست که هر روز با خلاقیت تازه‌ای، چشم‌هایمان درباره امکانات این فضا گِرد و گِردتر می‌شود.
هدف کلی دیفای هم این است که بستر مالی غیرمتمرکزی در اختیارمان بگذارد و اجازه بدهد که در شبکه‌های بلاک‌چینی، تراکنش‌ها بدون مناسبات بروکراتیک و مجوزهای صادره از هسته‌های نظارتی و مرکزی به کارشان ادامه بدهند. در چنین راه و مسیری، شفاف‌سازی معاملات هم خیلی بیشتر از قبل می‌شود.
رمزارزها ثابت کرده‌اند که می‌شود چنین کاری را با پول انجام داد. بیت‌کوین و هم‌تایانش در طول روز در سراسر دنیا می‌چرخند، معامله می‌شوند و سود هم می‌سازند. حالا پای لایه تازه‌ای از فناوری‌ها در دیفای به میان می‌آید. این روزها می‌توانید صاحب وام‌هایی با پشتوانه رمزارزها شوید. دیگر تبادل دارایی‌های دیجیتالی کاری ندارد و به‌سادگی می‌شود کوین‌های دیجیتالی را مثل ارزهای حقیقی ذخیره کرد. وام فلش یا فلش لون از تازه‌ترین خلاقیت‌های بستر دیفای است که ارزش مرور و شناختن دارد.
بیشتر بخوانید: دیفای 2.0 چیست؟ حل مشکل بیمه و وام دهی برای سرمایه گذاران
وام‌های عادی چطور عمل می‌کنند؟
همه ما یا دست‌کم بیشترمان می‌دانیم که سازوکار وام‌های معمولی و عادی چطور است. نه؟ اما باز هم مروری بر مکانیزم آنها بد نیست. پس اجازه بدهید که با هم نگاهی به این موضوع بیاندازیم.
وام بدون وثیقه
وام بدون وثیقه نیاز به وثیقه و مدرکی برای دریافت مبلغ موردنظر ندارد. اگر بخواهیم ساده‌تر بگوییم، در این نوع وام، نیازی نیست که دارایی یا مبلغی به عنوان تضمین در صورت عدم بازپرداخت مبلغ وام در کار باشد. مثلا فرض کنید که واقعا به ۳۰۰۰ دلار طلا نیاز دارید.
پول نقد هم در جیب ندارید و فعلا تا هفته دیگر دست‌تان خالی است. پس به سراغ رفیقتان می‌روید و می‌گویید که بدجوری به طلای موردنظر نیاز دارید اما وضعیت‌تان مساعد نیست. او به شما اطمینان می‌دهد که پولی بابت خرید می‌دهد اما به شرطی که هر چه زودتر، بعد از اینکه پولی دست‌تان آمد، حسابش را تسویه کنید.
او دوست خوب شماست و نمی‌خواهد که تحت فشار باشید یا سودی روی پول قرضی بکشد. چون شما را می‌شناسد هم می‌داند که پولش را پس خواهید داد. روند دریافت وام‌های بدون وثیقه هم مشابه همین است. البته دریافت این وام‌ها از موسسات، به نوعی چک اعتباری هم احتیاج دارد. این موسسه‌ها به تراکنش‌هایتان نگاهی می‌اندازند و سوابقتان را بررسی می‌کنند.
با این کار توانتان در بازپرداخت را رصد و ارزیابی می‌کنند. اگر ببینند که سابقه خوبی دارید و وام‌های قبلی‌تان را هم به‌موقع و بی‌دردسر تسویه کرده‌اید، به شما اطمینان و وام را دودستی تقدیم می‌کنند. البته آن‌قدرها هم خالصانه و مخلصانه با شما برخورد نمی‌شود و درصد سودی روی وام می‌کشند. پس باید بپذیرید که پول دریافتی کنونی را با درصدی سود و با مبلغی بیشتر از اندازه دریافت‌شده پس خواهید داد. این‌ها روند سنتی کار است اما فلش لون یا وام فلش چیست؟ کمی صبر کنید به آن هم خواهیم رسید.
بیشتر بخوانید: وام جمعی (Crowdloan) چیست؟؛ با برگ برنده ICO ها بیشتر آشنا شوید
وام باوثیقه
گاهی‌اوقات، امتیازها و سوابق قبلی خوب برای وام‌گرفتن کافی نیستند. در چنین حالت‌هایی باید وام را با گذاشتن وثیقه دریافت کنید. پذیرش درخواست مبلغ وامی زیاد همراه با ریسک است. پس وام‌دهنده از شما وثیقه‌ای ارزشمند درخواست می‌کند تا تضمینی برای بازپرداخت داشته باشد.
فرض کنید که می‌خواهید ماشینی به ارزش ۵۰۰۰۰ دلار بخرید. باز هم به سراغ همان رفیق شفیق می‌روید اما او این‌بار، از شما وثیقه می‌خواهد. پس مثلا طلاهایتان را می‌گیرد و در مقابل پول را به شما می‌دهد. اگر نتوانید پولش را پس بدهید، ضرر نمی‌کند و طلاهایتان را به‌جای پولش برمی‌دارد.
بیشتر بخوانید: آوه (AAVE) چیست؟ دریافت وام ارز دیجیتال در دیفای
سازوکار وام فلش چیست؟
وام فلش شبیه وام بی‌وثیقه است. یعنی نیازی به تهیه هیچ تضمینی پیش از گرفتن آن وجود ندارد. حتی لازم نیست که چک اعتباری یا چیزی شبیه به آن هم ارائه بدهید. خیلی ساده و راحت در بستر شبکه‌های بلاک‌چینی از وام‌دهنده تقاضا می‌کنید که مثلا ۵۰۰۰۰ دلار به اتریوم به شما قرض بدهد.او هم می‌پذیرد.
اما نکته اینجاست که بازپرداخت این وام باید در تراکنشی مشابه صورت بگیرد. دلیل این است که سیستم به قالب تراکنش رایجی عادت دارد که در آن مبالغ از یک کاربر به دیگری داده می‌شوند؛ درست مثل زمانی که پولی را بابت محصولات و خدمات مختلف می‌پردازید یا توکن‌هایتان را در یک صرافی سپرده‌گذاری می‌کنید.
اگر کمی هم با اتریوم آشنا باشید، می‌دانید که پلتفرم منعطفی دارد. برای همین هم هست که بعضی‌ها به آن، پول قابل‌برنامه‌ریزی (programmable money) می‌گویند. در مورد وام فلش یا همان فلش لون هم می‌توانید به تراکنشتان به چشم برنامه‌ای نگاه کنید که از ۳ بخش تشکیل می‌شود:
- دریافت وام؛
- انجام کاری خاص با وام؛
- بازپرداخت وام.
اجازه بدهید که این مسیر را با نگاهی به بلاک‌چین شرح بدهیم. تراکنشی به شبکه فرستاده می‌شود. به‌طور موقت از طریق آن به شما وام می‌دهند. مطابق بخش دوم تراکنش، می‌توانید کاری با مبلغ دریافتی‌تان انجام بدهید. بعد هم اقدام به پس‌دادن مبلغ کنید. همه این‌ها به اندازه یک چشم بر هم زدن طول می‌کشد.
اما اگر در اجرای بخش دوم فرایند یعنی انجام کاری با مبلغ دریافتی خوب عمل نکنید، وام از شما پس گرفته می‌شود. حالا متوجه شدید که چرا نیازی به وثیقه نیست؟ شما با وام فلش دریافتی‌تان کاری می‌کنید که امکان بازپرداخت و سودش هم وجود دارد. پس شبکه بابت وام‌دادن از شما وثیقه نمی‌گیرد. چون خیالش راحت است که سود می‌کند و اگر هم نتوانید به‌سرعت پول را پس بدهید، آن را کنسل می‌کند و نمی‌گذارد که در دست‌تان باقی بماند. قرارداد بازپرداخت هم کدگذاری می‌شود.
بیشتر بخوانید: دلایل برتری اتریوم نسبت به دیگر شبکه‌های بلاک چینی در آینده
نکته جالب‌توجه درباره فلش لون چیست؟ چه اهمیتی دارد؟
اما چرا باید به دنبال چنین وامی بود؟ اگر قرار باشد که مدت‌زمان دریافت و بازپرداختش این‌قدر محدود باشد، فایده آن در چیست؟ برای توضیح بهتر این قضیه باید تمرکز را روی بخش دوم فرایند دریافت وام بگذاریم. یعنی همان بخشی که باید کاری با مبلغ وام انجام بدهید تا توان بازپرداختش را پیدا کنید.
ایده و هدف این است که مبالغ را وارد یک قرارداد هوشمند یا زنجیره‌ای از قراردادها کنید. بعد هم سودی به دست بیاورید و مبلغ وام اولیه را برگردانید. خروجی چیست؟ با مرور این فرایند، متوجه می‌شوید که چشم‌انداز وام فلش رسیدن به سود خواهد بود.
با وام دریافتی‌تان می‌توانید از پروتکل‌های دیفای برای رسیدن به پول بیشتر استفاده کنید. یکی از پرکاربردترین مزایای وام فلش این است که امکان آربیتراژ را برایتان فراهم می‌کند و می‌توانید از تفاوت قیمت‌ها در چند بازار به نفع خودتان بهره ببرید.
مثال کاربردی
فرض کنید، توکنی با ارزش ۱۰ دلار در صرافی الف مبادله می‌شود. اما در صرافی ب، آن را ۱۰٫۵ دلار می‌فروشند. اگر از بحث کارمزدها صرف‌نظر کنیم و آنها را صفر در نظر بگیریم، خرید از صرافی الف و فروش در صرافی ب می‌تواند با سود همراه باشد.
البته مبالغ سود در ابتدای شروع فعالیت‌هایتان چندان بالا نیست و قطعا نمی‌توانید با آنها جزیره‌ای مخصوص خودتان بخرید. با این حال، کم‌کم دست‌تان راه می‌افتد و یاد می‌گیرید که چطور این فرایند را برای مبالغ بالاتر پیش ببرید.
اگر ۱۰۰۰۰ توکن به ارزش ۱۰۰۰۰۰ دلار بخرید و آنها را ۱۰۵۰۰۰ دلار بفروشید، سودی ۵۰۰۰دلاری نصیبتان می‌شود. با دریافت وام فلش امکان رسیدن به چنین موقعیت‌های سودآوری با آربیتراژکردن در صرافی‌های مختلف به دست می‌آید. مثلا:
- وامی ۱۰۰۰۰دلاری بگیرید؛
- از این مبلغ برای خرید توکن از صرافی الف استفاده کنید؛
- توکن‌ها را در صرافی ب بفروشید؛
- وام را با سودش برگردانید؛
- سود خودتان را بردارید.
همه این‌ها را می‌توانید در یک تراکنش پیش ببرید. عالی نیست؟ کارمزد تراکنش‌ها در این مسیر با رقابت زیاد، نرخ سود و اسلیپیج گره خورده است. بنابراین، باید حواستان باشد و با وامتان اقدام به تراکنش‌هایی کنید که بیشترین سود را به همراه می‌آورند. حواستان باشد که هزاران کاربر دیگر هم رقیبتان هستند و برای پیروزی راه سختی در پیش دارید.
بیشتر بخوانید: ارائه سرویس وام دهی جدید صرافی بیتفینکس برای رقابت با دیفای
حملات وام فلش چیست؟
رمزارزها و به‌طور وسیع‌تر، دیفای حوزه‌ای تجربی هستند؛ زمانی که مبلغ هنگفتی استیک می‌شود، مشکلاتی هم به‌میان می‌آید. برای مثال در اتریوم، این مشکل به صورت هک دائو ۲۰۱۷ رخ داد. پس از این ماجرا، حمله به پروتکل‌های متعددی با روش حمله ۵۱درصدی انجام شد. در سال ۲۰۲۰ هم حملاتی با الگوهای مشابه رخ دادند و حدود ۱میلیون دلار در حمله‌ها از دست رفت.
بیشتر بخوانید: حمله داستینگ (داستینگ اتک) Dusting Attack چیست؟
نخستین حمله وام فلش
نخستین‌بار، وام‌گیرنده‌ای اقدام به دریافت وام فلش اتری از یکی از صرافی‌های غیرمتمرکز کرد. این وام تقسیم و به دو پلتفرم وام‌دهی دیگر فرستاده شد؛ پلتفرم‌های کامپاوند (Compound) و فولکروم (Fulcrum).
در فولکروم (روی پروتکل bZx ساخته شده است)، مهاجم یا همان اتکر (attacker) بخشی از وام را در اتریوم برای رپدبیت‌کوین (wrapped Bitcoin (WBTC)) به فروش گذاشت. این یعنی فولکروم باید اقدام به کسب رپدکوین می‌کرد.
این اطلاعات به پروتکل دیفای دیگری موسوم به کایبر (Kyber) رسید. کایبر سفارش مذکور را در یونی‌سواپ تکمیل کرده بود. یونی سواپ هم که می‌دانید یک صرافی غیرمتمرکز مبتنی بر اتریوم است. اما به‌خاطر نقدینگی اندک یونی‌سواپ، ارزش رپدبیت‌کوین به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای زیاد شد. این یعنی فولکروم برای رپدبیت‌کوین مبلغ اضافه‌تری پرداخت کرده بود.
به‌طور هم‌زمان، مهاجم وامی ترکیبی از رپدبیت‌کوین گرفته و در این مسیر از وام dYdX استفاده کرده بود. نتیجه این بود که قیمت بالا رفت، مبلغ رپدبیت‌کوین‌های استقراضی به یونی‌سواپ برگردانده شدند و سود کلانی راهی جیب مهاجم شد. وام dYdX هم بازپرداخت شد و باقی مبلغ در قالب اتریوم برای اتکر باقی ماند.
شاید کمی پیچیده به نظر برسد اما این‌طور نیست. خلاصه ماجرا هم این بود که مهاجم از ۵ پروتکل دیفای برای دست‌کاری بازارها استفاده کرده بود. همه این کارها را هم در مدت‌زمان محدودی پس از دریافت وام فلش انجام داده بود.
بیشتر بخوانید: صرافی یونی سواپ چیست و چطور می‌توان از خدماتش بهره برد؟
مشکل در پروتکل bZx بود که از سوی فولکروم استفاده می‌شد. مهاجم هم با دست‌کاری بازار کاری کرده بود که انگار ارزش رپدبیت‌کوین خیلی بیشتر از مقدار واقعی‌اش است.
دومین حمله وام فلش
اوضاع برای bZx چندان خوب پیش نمی‌رفت. چند روز بعد از اولین حمله وام فلش، مورد دیگری هم رخ داد. این دفعه، مهاجم وام فلش را دریافت کرده و بخشی از آن را به یک استیبل کوین تبدیل کرده بود. حتما می‌دانید که استیبل‌کوین‌ها پشتوانه ارز حقیقی دارند.
از طرف دیگر، قراردادهای هوشمند برخلاف نامشان چندان هم هوشمند نیستند و نمی‌دانند که هزینه استیبل‌کوین‌ها چقدر می‌شود. پس زمانی که مهاجمان با اترهای وام‌گرفته اقدام به سفارش مبلغ کلانی استیبل‌کوین می‌کنند، قیمت‌ها در پلتفرمی مانند کایبر افزایش پیدا می‌کند.
bZx فکر می‌کرد که استیبل‌کوین سفارشی مهاجم به‌جای ۱ دلار، ۲دلار می‌ارزد. مهاجم هم وام اتریوم بزرگ‌تری نسبت به موردی گرفت که bZx اجازه می‌داد. چرا؟چون کوین ۱ دلاری‌اش به او قدرت خریدی در حد ۲دلار می‌داد. بازپرداخت وام فلش هم برای او کاری نداشت. به‌همین سادگی!
بیشتر بخوانید: چطور از استیبل کوین های خود کسب در آمد کنیم؟
سرمایه‌گذاری با وام فلش خطرناک است؟
سرمایه‌گذاری به این سبک پیچیدگی‌ها و نواقص خودش را هم دارد. اما نمی‌توان از ظرفیت‌های فوق‌العاده آن هم غافل شد. باید قبول کنیم که وام بدون وثیقه راه‌کار جالبی است که احتمالا روز به روز هم در شبکه‌های بلاک‌چینی رایج‌تر می‌شود.
باید مراقب بود و جانب احتیاط را در این مسیر رعایت و قبول کرد که خطرهایی هم وجود دارد. با این حال، نگاه خوش‌بینانه به چشم‌انداز وام فلش وجود دارد. کارشناسان و حرفه‌ای‌ها معتقدند که در آینده دنیایی از فرصت‌های تازه به کمک چنین وام‌هایی برای همه به‌وجود می‌آید. حضور در دنیای شبکه‌های غیرمتمرکز همین است؛ سود و ضرر دولبه تیغ‌اند و باید برای بهره‌مندی از شرایط، دقت کرد و حواس‌جمع بود. قبول دارید؟
