بیشتر مردم مجوز مالکیت NFT را به عنوان یک سند مالکیت رسمی در فضای آنلاین می‌شناسند. اما واقعیت این است که صادرکنندگان مجموعه‌های NFT همچنان مالکیت کامل آن تصاویر را حفظ می‌کنند و تنها مجوز استفاده را به خریدار NFT ارائه می‌کنند.
ناشران NFT در بسیاری از موارد، کمتر به این نکته اشاره می‌کنند یا در محتوای بازاریابی خود، این‌گونه وانمود می‌کنند که شما صاحب آن اثر هنری می‌شوید. پس این وعده که NFT ها می‌توانند عصر جدیدی را در مالکیت دیجیتال آغاز کنند، به دلیل فقدان مالکیت کاربر بسیار دور از ذهن باقی می‌ماند. بدون اصلاح این موضوع، چشم‌انداز وب 3 نیز مبهم باقی خواهد ماند. با فکت کوینز همراه باشید تا حقایق و تصورات مالکیت NFT ها را مورد بررسی قرار دهیم.
مالکیت NFT چگونه است؟
توکن‌های غیر مثلی (NFT) عرصه ورود آثار هنری به فناوری بلاکچین به شمار می‌روند. امروزه NFT آثار هنری بیشترین استقبال را دارند و 118 میلیارد دلار ارزش معامله در یک دوره 365 را رقم زده‌اند.
اما با وجود این بازار هنگفت و این وعده که NFT ها انقلابی در حقوق مالکیت NFT خواهند بود، واقعیت چیز دیگری را نشان می‌دهد. جامعه کریپتو در طی چند هفته گذشته از ماهیت مضر مالکیت معنوی و NFT ها آگاه‌تر شده است. به طوری که دو صادرکننده برجسته مجوز استفاده از مجموعه‌های NFT خود را تغییر داده‌اند.
اکثریت قریب به اتفاق NFT ها مالکیت معنوی محتوای اصلی خود (اثر هنری، رسانه و غیره) را به صفر منتقل می‌کنند. به نظر می‌رسد بسیاری از صادرکنندگان NFT ازجمله یوگا در مورد حقوق مالکیت معنوی محتوایی که می‌فروشند، خریداران را گمراه کرده‌اند. چشم‌انداز گسترده وب 3 بدون انتقال کامل حقوق مالکیت معنوی NFT و مجوز آن از صادرکنندگان به خریداران محقق نشده باقی خواهد ماند.
NFT چیست؟
تمایز بین NFT و محتوای دیجیتالی که NFT به آن اشاره می‌کند، حتی در میان باتجربه‌ترین افراد حوزه کریپتو نیز مورد فهم کامل قرار نمی‌گیرد. به نظر می‌رسد بیشتر افراد فکر می‌کنند که وقتی یک NFT می‌خرند، تصویر دیجیتال مرتبط با آن NFT را خریده‌اند. تصویری که در برخی از بلاکچین‌ها مانند اتریوم یا سولانا ذخیره می‌شود اما این‌گونه نیست.
آنچه هنگام خرید NFT خریداری می‌کنید درواقع ترکیبی از دو چیز متمایز است. یک توکن دیجیتالی که معمولاً تحت استاندارد ERC-721 اتریوم اداره می‌شود و دارای یک آدرس رمزنگاری منحصر به فرد است. این آدرس حاوی ابر داده‌های خاصی است که در بلاکچین ذخیره می‌شود.
مکانی که معمولاً خارج از زنجیره است و مانند سرویس‌های وب آمازون در درون سیستم پرونده بین سیاره‌ای (IPFS) ذخیره می‌شود. مجوزی هم که توسط پروژه NFT به خریدار ارائه می‌شود، فقط حق نمایش یا در برخی موارد تجاری‌سازی تصویر مورد اشاره NFT را می‌دهد.
اساساً توکن‌های غیر مثلی (NFT) مانند همه دارایی‌های دیجیتال صرفاً خطوطی از کد هستند که روی یک بلاکچین نوشته می‌شوند. وجه تمایز یک توکن غیر مثلی با یک ارز دیجیتال این است که اولی استاندارد ERC-721 دارد اما دومی دارای استاندارد ERC-20 خواهد بود.
تفاوت استاندارد ERC-721 و استاندارد ERC-20
استاندارد ERC-721 معیارهای خاصی را مشخص می‌کند که یک توکن باید با آن‌ها مطابقت داشته باشد تا غیرقابل تعویض بماند. در میان این معیارها، دو مورد از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از شناسه توکن یا یک شناسه منحصربه‌فرد تولید شده پس از ایجاد توکن و آدرس قرارداد که اساساً آدرس قرارداد هوشمند منشأ توکن است.
وجود هر دو شناسه توکن و آدرس قرارداد، عناصر فراداده اصلی هستند که یک توکن دیجیتالی را غیر قابل تعویض می‌سازند. زیرا هیچ دو ارز دیجیتال اتریومی هرگز توکن شناسه و آدرس قرارداد یکسانی ندارند.
مجوز NFT چیست؟
صرف این واقعیت که یک NFT به یک تصویر خاص «اشاره می‌کند»، به خودی خود به صاحب آن NFT هیچ حقی نسبت به آن تصویر نمی‌دهد. همان‌طور که ضرب NFT از روی مونالیزا درواقع نسبت به خود مونالیزا حقوقی نمی‌دهد. بنابراین چیز بیشتری مورد نیاز است و آن یک توافق قانونی بین مالک تصویر (معروف به دارنده حق کپی رایت) و دارنده NFT است.
مجوز مالکیت NFT مشخص می‌کند که دارنده یا خریدار NFT در رابطه با آن تصویر چه حقوقی خواهد داشت. حق خریدار NFT نسبت به اثر مرتبط با NFT ناشی از مالکیت او بر توکن نیست، بلکه از شرایط و ضوابط مندرج در مجوز صادر شده توسط پروژه NFT ناشی می‌شود.
بر این اساس، برای اکثریت قریب به اتفاق پروژه‌های NFT، داشتن NFT به این معنا نیست که شما مالک محتوای دیجیتال مربوطه هستید. همان‌طور که مشخص است، آن محتوا متعلق به مالک حق کپی رایت مرتبط با آن محتوای دیجیتال است که معمولاً خود صاحب پروژه NFT خواهد بود.
حق کپی رایت
کپی رایت تنها شکل قانونی شناخته شده مالکیت در محتوای دیجیتالی است که ما در جهان داریم. بدون حق نسخه‌برداری، خریدار محتوای دیجیتال مالک آن محتوا نیست، بلکه مالکیت آن محتوا بر اساس شرایطی است که دارنده حق کپی رایت دیکته خواهد کرد. از این نظر، دارنده حق کپی رایت یعنی خود مجوز دهنده یا صادرکننده NFT مالک محتوای دیجیتال است. خریدار یعنی دارنده مجوز آن محتوا نیز به نوعی مستأجر محتوای دیجیتال خواهد بود.
مسلماً برای اکثر محتواهای دیجیتال، این رابطه مالک و مستأجر مشکل خاصی به همراه ندارد. به‌عنوان‌مثال، هیچ‌کس فکر نمی‌کند که خرید یک نسخه از فیلمی خاص به معنی برخورداری از حقوق انحصاری محتوای آن فیلم خواهد بود. کاملاً واضح است که خرید بلوری یک فیلم، خرید یک کپی از محتوای دیجیتالی آن است که متعلق به استودیوی فیلم‌سازی تولید کننده فیلم است.
اما NFT ها متفاوت هستند، یعنی سعی دارند متفاوت باشند. پروژه‌های NFT قصد دارند مجموعه‌ای دیجیتالی و منحصر به فرد را بفروشند که هیچ‌کس دیگری نمی‌تواند مالک آن باشد (تعریف NFT). درواقع، پروژه‌های NFT برای ایجاد مجموعه‌های 10.000 قطعه‌ای متشکل از تصاویر منحصربه‌فرد زحمت زیادی را متحمل می‌شوند.
مجوز مالکیت NFT : خرید یا اجاره؟
هیچ‌کس نمی‌خواهد که یک کپی از NFT با ویژگی‌های فوق‌العاده نادر را خریداری کند. درواقع خریدار به دنبال مجموعه کمیاب نیست بلکه نایاب را می‌خواهد. درواقع، خرید یک NFT خاص به معنای خرید یک اثر هنری بی‌نظیر و غیر شبیه به هیچ چیز دیگری خواهد بود. یک شی که هیچ‌کس دیگری نمی‌تواند مالک آن باشد.
اما تمام این ویژگی‌ها نه به خریدار NFT، بلکه به صادرکننده NFT یا همان پروژه NFT اختصاص خواهد یافت. آنچه خریدار در اختیار دارد نشانه‌ای است که به تصویری حاوی ویژگی‌های کمیاب اشاره دارد. از این نظر، یک خریدار NFT، حداکثر ویژگی کمیاب را از صاحب واقعی این ویژگی اجاره می‌کند. این بنیاد صادرکننده توکن غیر مثلی است که مالکیت و حق چاپ (کپی رایت) آن هنر را خواهد داشت.
برای اینکه واقعاً این ویژگی‌های نادر NFT را داشته باشید، داشتن یک رمز دیجیتالی که به شما مجوز می‌دهد کافی نیست. زیرا مجوز ممکن است در هر زمانی از سوی سازنده پروژه تغییر کند. بدون مالکیت صد درصدی مجوز NFT، حتی نمی‌توانید از نمایش هنر مرتبط با NFT شما توسط دیگران جلوگیری کنید. فقط دارنده حق تکثیر این قدرت را دارد، مگر اینکه صراحتاً در شرایط مجوز قید شده باشد.
انواع مجوز NFT
ما مجموعه‌های برتر NFT را با ارزش بازار ضمنی قیمت کف و اندازه مجموعه بررسی کردیم. بر اساس بررسی ما، قراردادهای مجوز مالکیت NFT به سه دسته زیر تقسیم می‌شوند.
- حقوق تجاری: می‌توانید آزادانه و بدون سقف درآمد، در هر مکان یا قالبی و برای هر مدت زمانی از اثر یا آثار هنری کسب درآمد کنید.
- حقوق بازرگانی محدود: می‌توانید از اثر یا آثار هنری تا مقداری مشخص، در قالب‌ها یا مکان‌های محدود و برای دوره‌های زمانی مشخص درآمد کسب کنید. این مجوز اغلب برای NFT های زیر 100 هزار دلار و برای استفاده در کالاهایی نظیر تی‌شرت اعمال می‌شود.
- فقط استفاده شخصی: به هیچ وجه نمی‌توانید از اثر هنری مرتبط با NFT خود درآمدزایی کنید. خریدار همچنین حقوق نمایش محدودی خواهد داشت.
- عوام خلاق (Creative Commons) : اثر هنری در یک دامنه عمومی قرار میگیرد. در مقابل، مجوز CC0 چنین محدودیتی را برای استفاده و بهره مندی دارندگان مجوز از آثار دارای حق چاپ ایجاد نمی کند.
همه این مجوزها، صرف نظر از میزان واگذاری مالکیت به خریدار مربوط به عصر وب 2 هستند. همان‌طور که در طول این مقاله بحث کردیم، وعده وب 3 مبنی بر اینکه کاربران درواقع مالکیت کامل فضای دیجیتالی را خواهند داشت، همچنان مبهم باقی مانده است.
مون بردز (Moonbirds)
مجموعه NFT مون بردز (Moonbirds) یک مورد قابل‌توجه‌تر از ارائه تبلیغات گمراه‌کننده بر اساس اختلاف بین بیانیه‌های عمومی و موافقت‌نامه مجوزهای آن به شمار می‌رود. مون بردز که توسط پروف کلکتیو (PROOF Collective) منتشر شده است، ششمین مجموعه ارزشمند NFT با ارزش ضمنی در بازار محسوب می‌شود.
کاربران از 8 اوت 2022 به‌وضوح می‌توانستند در وب‌سایت رسمی این شرکت بیانیه‌ای را ببینند که روی آن نوشته شده بود: «شما مالک IP هستید». این شعار تبلیغاتی مستقیماً با شرایط بیان شده و مندرج در مجوز اصلی مون بردز که هیچ حق مالکیت معنوی را به دارندگان NFT مون بردز منتقل نمی‌کرد، در تضاد است.
پروف کلکتیو اخیراً اعلام کرد که مون بردز از مجوز NFT استفاده تجاری به مجوز خلاقانه تغییر موقعیت می‌دهد و مالکیت معنوی تمامی آثار مون بردز را به مالکیت عمومی منتقل می‌کند. این واقعیت که پروف کلکتیو می‌تواند به‌طور یک‌جانبه شرایط مجوز خود را تغییر دهد، گواه دیگری بر این ادعا است که دارندگان مجموعه توکن‌های غیر مثلی (NFT) مون بردز درواقع «مالک IP» نبودند.
پروف کلکتیو از 18 اوت 2022 هیچ توافقنامه مجوز به‌روز شده‌ای را پست نکرده بود. اما آن‌ها عبارت «شما صاحب IP هستید» را در 8 اوت 2022 از وب‌سایت مون بردز حذف کردند. دارندگان مجموعه NFT بعد از این تصمیم دیگر مالکیت IP را نداشتند. درحالی‌که در واقعیت دارندگان مجموعه NFT مون بردز هرگز این مالکیت معنوی را نداشتند.
جمع‌بندی مالکیت و مجوز NFT
در این گزارش، مجوزهای مالکیت NFT را تجزیه و تحلیل کردیم و آن‌ها را در چند دسته طبقه‌بندی کردیم تا ارزیابی کنیم که خریداران هنگام خرید NFT چه حقوقی دارند. متوجه شدیم که همه پروژه‌ها، تمامی حقوق مالکیت معنوی آثار هنری NFT را حفظ می‌کنند.
برخی از ناشران مستقیماً اظهارات گمراه‌کننده‌ای را در وب‌سایت‌ها، تبلیغات یا رسانه‌های اجتماعی ارائه کرده‌اند که با شرایط مندرج در مجوزهای آن‌ها در تضاد است. دلایل این تناقضات ممکن است ناشی از ناآگاهی از هزارتوی گیج‌کننده مالکیت معنوی دیجیتال یا به صورت عمدی باشد.
فقدان حقوق مالکیت معنوی، ادعای بزرگ مروجین NFT و وب 3 یعنی متحول کردن فناوری مالکیت دیجیتال را تضعیف می‌کند. اگر قرار است NFT ها به طور گسترده در سراسر متاورس و برای اهداف تجاری مورد استفاده قرار گیرند، باید چارچوب مالکیت معنوی بادوام‌تری اتخاذ کنند.
حتی آن دسته از صادرکنندگان NFT که حقوق مالکیت معنوی محتوای خود را از خریداران دریغ نمی‌کنند نیز هیچ حق انحصاری به دارندگان NFT منتقل نمی‌کنند. کارآفرینان نمی‌توانند NFT ها را در کسب و کار خود ادغام کنند. بنابراین حمایت قانونی برای دستیابی به آینده مالکیت دیجیتال و صدور مجوز مالکیت NFT واقعی نیاز به اقدامات پررنگ‌تری خواهد داشت.
